γεράκι

Κοινή ονομασία του γένους ιέραξ (falco), ημερόβιων αρπακτικών πτηνών της οικογένειας των ιερακιδών, που ανήκει στην τάξη των ιερακομόρφων. Τα μεγάλα ζωηρά μάτια των γ. βρίσκονται στις πλευρές της κεφαλής, ενώ το ράμφος τους είναι κοντό, ισχυρό και κυρτό, καλυμμένο στη βάση του από μια δερματική πτυχή, που λέγεται κηρός. Το γ. διαθέτει στην άνω γνάθο ένα ζευγάρι ψευδών πλευρικών δοντιών. Οι φτερούγες, σφιχτές και μυτερές, εξασφαλίζουν ένα γρήγορο και ελαφρύ πέταγμα, η ουρά τους είναι λεπτή, ενώ τα πόδια τους καταλήγουν σε τέσσερα δάχτυλα, τρία εμπρός και ένα πίσω, οπλισμένα με ισχυρούς κυρτούς γαμψώνυχες. Τα γ. ζουν συνήθως στα δάση και τρέφονται με μικρά θηλαστικά, πουλιά και έντομα, που τα κυνηγούν την ημέρα. Το θηλυκό γεννά 2-3 και σπανιότερα 4 αβγά μέτριου μεγέθους, με χρώμα ερυθρό ή υπέρυθρο και φαιές κηλίδες. Την ανατροφή των νεοσσών αναλαμβάνουν και οι δύο γονείς, οι οποίοι ζουν πάντοτε σε ζεύγη και φτιάχνουν τη φωλιά τους πάνω στα δέντρα ή σε αβαθή λάκκο στη γη. Από τα πολυάριθμα είδη των γ., τα σπουδαιότερα είναι ο μετανάστηςπετρίτης, με φτέρωμα γκριζογάλανο στη ράχη και ανοιχτό με σκούρα στίγματα στην κοιλιά, που ζει στην Ευρώπη και στην Ασία, απ’ όπου μεταναστεύει αργά το φθινόπωρο για να διαχειμάσει στην Αφρική· κατά την αποδημία του αυτή περνά από την Ελλάδα. Χρησιμοποιείται, ύστερα από εκπαίδευση, στο κυνήγι. Το ιερό γ. είναι το πιο μεγάλο και το πιο δυνατό. Έχει γκριζοκάστανο φτέρωμα, με στίγματα λευκά στη ράχη και λευκό με πολλά σκούρα στίγματα στα κατώτερα μέρη του σώματος. Ζει στη Γροιλανδία, στην Ισλανδία και στη Σκανδιναβία. Το αφιερωμένο γ. έχει φτέρωμα όμοιο με το μεταναστευτικό, ζει στα Βαλκάνια, στη Μικρά Ασία και στην Αίγυπτο. Το δεντρόβιοκορυδαλλοφάγος, που το σώμα του δεν υπερβαίνει τα 35 εκ., ζει στην Ευρώπη και στη βόρεια και κεντρική Ασία, και διαχειμάζει στις νότιες περιοχές. Στην Ελλάδα είναι γνωστό απλώς ως γ. Εμφανίζεται την άνοιξη και παραμένει έως τον χειμώνα, οπότε μεταναστεύει στον νότο. Έχει γαλαζόμαυρο φτέρωμα στη ράχη, ενώ στην κοιλιά είναι λευκό με μαύρα στίγματα. Το γ. νάνος έχει μήκος μόλις 27-30 εκ. και πετά γρήγορα με ζιγκ-ζαγκ, όπως τα περιστέρια. Το γνήσιοπετροκιρκινέζι, που το σώμα του φτάνει τα 35 εκ. και οι φτερούγες του έχουν άνοιγμα περίπου 70 εκ., έχει μακριά και στενή ουρά με μυτερά φτερά. Το θηλυκό έχει φτέρωμα κιτρινοκόκκινο με καστανές κηλίδες, ενώ το αρσενικό παρουσιάζει μεγαλύτερη ποικιλία χρωμάτων. Ζει μάλλον σε ανοιχτές ή λίγο δασώδεις περιοχές και παραμένει πολλές ώρες στον αέρα, αναζητώντας το θήραμά του. Επειδή δεν πετά γρήγορα, δεν μπορεί να κυνηγήσει πουλιά και καταφεύγει κυρίως στα τρωκτικά, στα ερπετά και στα έντομα. Κατασκευάζει τη φωλιά του σε απόκρημνους βράχους και χρησιμοποιεί συχνά φωλιές που έχουν αφήσει άλλα πουλιά. Ζει στην κεντρική και βόρεια Ασία, στην Ευρώπη και στην Αφρική. Στην Ελλάδα βρίσκεται παντού, σε μεσογειακές περιοχές και σε νησιά, και είναι γνωστό ως κιρκινέζι των βράχων. Εμφανίζεται τον Φεβρουάριο και αποδημεί προς τον νότο κατά τον Νοέμβριο. Το μαύρο κιρκινέζι έχει φτέρωμα μαύρο-γκριζογάλανο στη ράχη και γκρίζο στις κατώτερες περιοχές του σώματος. Ζει στην κεντρική και ανατολική Ευρώπη και στην Ασία, και διαχειμάζει στην Αφρική. Κυνηγά κυρίως έντομα και περισσότερο ακρίδες, τόσο που μπορεί να θεωρηθεί ωφέλιμο στη γεωργία. Το γ. ελεονώραμαύρος πετρίτης είναι από τα πιο γνωστά στην Ελλάδα όπου παραμένει όλο τον χρόνο. Έχει μήκος λιγότερο από μισό μέτρο και ουρά περίπου 20 εκ. Ζει στα ερημικά νησιά του Αιγαίου και διαχειμάζει στα νοτιότερα μέρη της Ελλάδας. Τρέφεται με έντομα, εκτός από την περίοδο της επώασης, κατά τον Αύγουστο, οπότε τρέφεται με άλλα διαβατικά πτηνά που μεταναστεύουν. Χαρακτηριστικοί εκπρόσωποι της οικογένειας των ιερακιδών, που ανήκει στην τάξη των ιερακόμορφων: 1) πετρίτης· 2) ιερό γεράκι· 3) δεντρόβιο γεράκι ή κορυδαλλοφάγος· 4) γεράκι της Αφρικής· 5) ικτίνος ο κοινός· 6) κοινό γεράκι· 7) ιέραξ ο αλιευτικός. Το γεράκι νάνος έχει μήκος μόλις 27-30 εκ. και πετά γρήγορα με ζιγκ-ζαγκ, όπως τα περιστέρια. Γεράκι του κυνηγιού, με το χαρακτηριστικό «σκουφάκι». Τα γεράκια εκπαιδεύονται ακόμη και σήμερα για ορισμένα είδη κυνηγιού (φωτ. Sef). Το γεράκι το γνήσιο ή πετροκιρκινέζι ζει στην Ευρώπη και σε πολλές περιοχές της Ασίας και της Αφρικής· στην Ελλάδα βρίσκεται παντού, σε μεσογειακές περιοχές και στα νησιά, και είναι γνωστό ως κιρκινέζι των βράχων.

* * *

το και γέρακας, ο (θηλ. γερακίνα, η) (Μ γεράκιον και γεράκιν)

κοινή ονομασία αρπακτικών πουλιών τής οικογένειας Falconidae με συνήθως μεγάλο στρογγυλό κεφάλι, μακριές μυτερές φτερούγες, μακριά μυτερή ουρά και γαμψή μύτη

νεοελλ.

(για ανώτερους στρατιωτικούς ή πολιτικούς)

αυτός που υποστηρίζει δυναμικές λύσεις, αδιάλλακτος.

[ΕΤΥΜΟΛ. γεράκι < μσν. γεράκι(ο)ν < (αρχ. αμάρτ., *ιεράκιον, υποκορ. τού ιέραξ. Το μαρτυρούμενο αρχ. ιεράκιον δήλωνε είδος χόρτου και είδος μικτού κολλυρίου)].